تفسیری اجتماعی و انقلابی از قرآن

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ کتاب تفسیر سوره برائت از منظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به تازگی توسط انتشارات دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب اسلامی منتشر شد و در اختیار علاقمندان قرار گرفت.
پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در مطلب زیر به صورت اجمالی به معرفی این کتاب می‌پردازد.

*تفسیر قرآن در شرایط امنیتی پیش از انقلاب
ایمان به معارف قرآن کریم و عمل همه جانبه به آن، متضمن سعادت افراد و جوامع و متعارض با منافع حاکمان ستمگر است؛ از این رو آنان همواره تلاش میکرده‌اند جوامع اسلامی و آحاد ملت مسلمان را در بی‌خبری از مفاهیم عمیق و نجات‌بخش قرآن کریم قرار دهند. پادشاهان منحوس و دین‌ستیز پهلوی نیز از این قاعده مستثنا نبودند.
براین اساس یکی از مهم‌ترین فعالیتهای انقلابی و مبارزاتی حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در سالهای پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و در سخت‌ترین شرایط امنیتی حاکم بر جامعه‌ی آن روزگار، برگزاری جلسات تفسیر و بیان مفاهیم معرفتی قرآن کریم برای عموم مردم به خصوص نسل جوان طلبه و دانشجو بود. این جلسات بارها توسط مأموران امنیتی رژیم طاغوت پهلوی مورد تهدید و تعطیلی قرار گرفت، اما با عزم و مجاهدت معظم له و اشتیاق مخاطبان آن، ادامه یافت و رنج دستگیری و تجربه‌ی زندان شاهنشاهی در این عزم، خللی وارد نکرد.

*زمان و شرایط برگزاری جلسات تفسیر سوره برائت
از پاییز سال ۱۳۵۰ جلسات تفسیر آیت‌الله خامنه‌ای برای طلاب در مدرسه‌ی «میرزا جعفر»[۱] مشهد آغاز شد. این جلسات از همان ابتدا نگرانی رژیم را برانگیخته بود به‌طوری که در اسناد ساواک، از ایشان به عنوان «فردی ناراحت و غیرقابل اصلاح» که «بالاخره باید از حوزه‌ی علمیه طرد گردد» یاد شده است.[۲]
در این جلسات سوره‌های مبارکه‌ی مائده، انفال، برائت و آیاتی از سوره‌ی مبارکه‌ی یونس مورد تفسیر و تبیین قرار گرفت. تفسیر سوره‌ی مبارکه‌ی برائت از اوایل سال ۱۳۵۱ آغاز شد و حدوداً تا بهمن ۱۳۵۱ - برابر با محرم الحرام ۱۳۹۳ هجری قمری - ادامه یافت.
این درس تفسیر که یکی از دو درس تفسیر در حوزه علمیه‌ی مشهد در آن روزگار بود، به‌طور معمول در روزهای تعطیلی دروس رسمی حوزه یعنی پنجشنبه‌ها و جمعه‌ها در «مدرسه‌ی میرزا جعفر» از مدارس علمیه‌ی در محدوده‌ی حرم مطهر و بعدها در مسجدی در «پایین خیابان» و سپس «مسجد قبله»، برگزار میشد.
این جلسات که در فضای خفقان و اختناق شاهنشاهی برگزار میشد، واجد مضامینی اجتماعی و هدایتی، شورانگیز و انقلابی، غنی و سرشار از نکات تربیتی ناب بود که دل و جان مشتاق طلاب جوان را از زلال معارف ناب قرآنی سیراب میکرد و به مانند سایر درسها و سخنرانی‌های ایشان در آن صرفاً به بیان مطالب و معارف فرعی اسلام بسنده نمیشد بلکه آموزه‌های مهم دینی چون لزوم حاکم شدن دین بر جامعه و مبارزه‌ی با طاغوت در آنها تبیین و تصریح میشد. نتیجه‌ی حضور افراد در این جلسات، اعتقاد مستحکم آنان به لزوم مبارزه با رژیم شاهنشاهی و براندازی آن و جایگزین کردن حکومتی بر پایه‌ی دین بود.

تفسیری اجتماعی و انقلابی از قرآن تفسیری اجتماعی و انقلابی از قرآن تفسیری اجتماعی و انقلابی از قرآن تفسیری اجتماعی و انقلابی از قرآن

*نظارت ساواک بر جلسات تفسیر
مأمور ساواک در گزارشی درباره‌ی جلسات درس و سخنرانی معظم‌له برای دانشجویان در مسجد امام حسن(علیه‌السّلام) مینویسد: «این گروه به طور مدام آموزش میبیند و تبلیغات آن چنان مؤثر است که جوانان را به صورت گلوله‌ی آتش درآورده و از هیچ چیز ترس ندارند . مبلغین گروه به عناوین مختلف ثابت میکنند که در حال حاضر، دستگاه دولتی از حکومت یزید پلیدتر و بدتر است و گفته میشود که شماها مانند امام حسن[علیه‌السلام] وعلی اکبر حسین [علیه‌السلام] هستید؛ دستگیری و احیاناً مرگ برایتان افتخار است و تمام اعضای وابسته، با ایمان راسخ این ادعا را قبول دارند.»[۳] شاید انتخاب سوره‌هایی با مضامین اجتماعی مثل سوره‌ی برائت نیز به همین دلیل بوده است.[۴]

*مراحل آماده‌سازی کتاب تفسیر سوره برائت
آنچه از جلسات درس تفسیر سوره‌ی برائت باقی است دو نوشته است:
نخست متن واصل از پیاده‌سازی نوار صوتی دروس که همان زمان توسط جناب حجت‌الاسلام‌والمسلمین حسن ربانی‌راد فردوسی، ضبط و پیاده‌سازی شده است. دیگر، یادداشتهای جناب حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدباقر داوودی که در جلسه‌ی درس در دفتری مینگاشته است.
روند آماده‌سازی این اثر به همت جناب حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدباقر فرزانه (رئیس محترم دانشگاه علوم اسلامی رضوی) و جناب حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدمصباح عاملی (مدیر محترم حوزه‌ی علمیه‌ی خراسان) و با پیگیری علمی دو تن از فضلای درس تفسیر آغاز گردید. متون باقیمانده از آن جلسات تجمیع گردید و پس از تنقیح، در اختیار سه نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی (حجج‌الاسلام‌والمسلمین دکتر جواد ایروانی، دکتر علی خیاط و دکتر رضا حق‌پناه) قرار گرفت و پس از اصلاح، منبع‌یابی و تیترگذاری، ویرایش مختصری گردید، ولی تلاش شد ساختار و جمله‌بندی عبارات به شکل اصلی باقی بماند. از آنجا که متن تفسیر سوره‌ی برائت، صورت گزارش گونه‌ای از جلسات درس تفسیر داشت، قالبی متناسب با کتابهای تفسیری میطلبید تا بهره‌مندی خوانندگان از آن افزون شود. بدین منظور، کار پژوهش و ویرایش آن به مرکز پژوهش دانشگاه علوم اسلامی رضوی سپرده شد. جناب آقای مهدی انواری زیر نظر اعضای هیئت علمی دانشگاه، حجج‌الاسلام‌والمسلمین آقایان دکتر خیاط و دکتر حق‌پناه و دکتر جلائیان، به این مهم اقدام کردند. این مؤسسه از تلاشهای این عزیزان تقدیر به عمل می‌آورد.

پیش از این و در سال ۱۳۹۳ مجموعه‌ی مبانی و قواعد تفسیری حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای برگرفته از متون این جلسات تفسیری به صورت کتابی مستقل، استخراج و با عنوان «مروری بر مبانی، روش و قواعد تفسیری حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در تفسیر سوره‌ی توبه» توسط انتشارات انقلاب اسلامی منتشر شده است. برای تتمیم فایده، آن کتاب به ابتدای متن تفسیر سوره‌ی مبارکه‌ی برائت افزوده شده است.

[۱] دانشگاه علوم اسلامی رضوی فعلی
[۲] شرح اسم، ص۴۵۸.
[۳] شرح اسم، ص۵۱۱.
[۴] معظم له در ابتدای سوره‌ی برائت به شرح کلیاتی درباره‌ی این سوره پرداخته‌اند.