ارتقای سلامت روان در سطح ملی

به گزارش­ ­­خبرگزاری صدا و سیما؛ ­ ­دکتر محمدرضا شالبافان افزود:­ ­­برنامه‌هایی در دست اجراست تا الگوی خدمات سلامت روان با خدمات جامعه‌نگر شبکه‌های بهداشتی ادغام شود. امید است با اجرای این طرح‌ها، شاهد افزایش چشمگیر تعداد مراکز ارائه خدمات سلامت روان و ارتقای سطح دسترسی مردم به این خدمات خواهیم بود.

وی گفت:­وضعیت کلی سلامت روان در جامعه ایرانی مطلوب نیست و نیازمند توجه، آگاهی و رسیدگی بیشتری است.

شالبافان اظهار کرد:­ مادران به دلایل مختلفی ممکن است نیازمند توجه بیشتری باشند. به طور کلی، زنان – به‌ویژه در دوران بارداری – در مقایسه با مردان، از آسیب‌پذیری بیشتری نسبت به اختلالات روانی مانند اضطراب و افسردگی برخوردارند؛ تغییرات فیزیولوژیکی، از جمله نوسانات هورمونی، تغییر در الگوی خواب و بیداری، و تحولات روابط فردی و خانوادگی، می‌توانند سطح تنش روانی را افزایش داده و زمینه را برای بروز اختلالات روانی فراهم کنند. این شرایط در مادرانی که پیش از بارداری یا در بارداری‌های پیشین با مشکلات روانی مواجه بوده‌اند، با شدت و احتمال بیشتری بروز می‌یابد.

مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت عنوان کرد: زنان نسبت به مردان آسیب‌پذیری بیشتری در برابر برخی اختلالات شایع روان، از جمله افسردگی، دارند. این موضوع در شرایط مختلف، از جمله در دوران مجردی نیز می‌تواند بروز پیدا کند. در چنین شرایطی، هم خود فرد و هم خانواده‌اش ممکن است به دلایل مختلفی از پیگیری درمان خودداری کنند؛ یکی از مهم‌ترین دلایلی که خانواده‌ها در این زمینه مطرح می‌کنند، ترس از «انگ اختلال روان» است. متأسفانه، هنوز در برخی خانواده‌ها این تصور نادرست وجود دارد که اگر دختری برای درمان روان‌شناسی یا روان‌پزشکی مراجعه کند، ممکن است در آینده با نگاه منفی دیگران مواجه شود یا فرصت‌های ازدواجش را از دست بدهد. یا حتی در مواردی که فرد تحت درمان دارویی قرار می‌گیرد، برخی خانواده‌ها نگران‌اند که در صورت ازدواج و بارداری، با مشکل مواجه شود.

وی افزود: اما واقعیت این است که هیچ‌یک از این نگاه‌ها پایه و اساس علمی و درستی ندارند. آنچه اهمیت دارد، سلامت روان فرد است؛ زیرا، فردی که از نظر روانی در وضعیت پایدار و سالمی قرار دارد، می‌تواند زندگی مشترک موفقی داشته باشد و نقش مادری را به‌درستی ایفا کند؛ علاوه بر این، در برخی موارد، اختلالات روانی ممکن است جنبه اورژانسی پیدا کنند؛ مانند زمانی که فرد دچار افکار خودکشی یا آسیب به خود می‌شود. در چنین شرایطی، تعلل در مراجعه و درمان نه‌تنها وضعیت فرد را وخیم‌تر می‌کند، بلکه ممکن است تبعات جدی‌تری برای او و اطرافیان به دنبال داشته باشد. بنابراین، هرگونه نشانه نگران‌کننده باید جدی گرفته شود و درمان تخصصی در اسرع وقت آغاز شود.

وی گفت: در این زمینه، اقدامات متعددی برای غربالگری سلامت روان مادران باردار و ارائه مداخلات لازم در حال انجام است. در چارچوب شبکه بهداشت و درمان کشور، مراقبان سلامت وظیفه غربالگری اولیه را بر عهده دارند و آموزش‌های عمومی لازم نیز به پزشکان شبکه‌های بهداشتی ارائه شده است. در صورتی که پزشک یا مراقب سلامت نیاز به بررسی بیشتری تشخیص دهد و نتایج غربالگری نشان‌دهنده احتمال اختلال روانی باشد، فرد برای مداخلات تکمیلی ارجاع داده می‌شود.

دکتر شالبافان تصریح کرد: این مداخلات، که توسط روانشناس یا کارشناس سلامت روان مراکز جامع سلامت انجام می‌شوند، در چارچوب مداخلات سطح یک و پایه تعریف شده‌اند و در صورتی که مشکل فرد فراتر از این سطح باشد – مثلاً در موارد اختلالات شدید روانی یا شرایط اورژانسی مانند افکار خودکشی – بیمار به سطوح بالاتر درمانی ارجاع داده می‌شود. این ارجاع ممکن است به مراکز تخصصی مانند مراکز «سراج» یا در صورت نبود دسترسی، به درمانگاه‌های روانپزشکی و روان‌شناسی در سطح دانشگاهی صورت گیرد. در چنین مواردی، اقدامات درمانی باید فوری و جدی انجام شود، چراکه سلامت روان مادر مستقیماً با سلامت جنین مرتبط است و از اولویت‌های مهم دفتر سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد به‌شمار می‌رود.

وی در ادامه افزود: بسیاری از مشکلات روانی مادران باردار با مداخلات غیردارویی و روان‌شناختی، حتی در مدت‌زمانی کوتاه، قابل بهبود است. با این حال، در صورت نیاز به دارودرمانی، جای نگرانی نیست؛ چرا که خوشبختانه دارو‌های بسیار کم‌خطری برای اکثر اختلالات رایج روانپزشکی وجود دارند که در دوران بارداری نیز قابل تجویزند؛ بنابراین نگرانی خانواده‌ها در خصوص تأثیر دارو بر سلامت مادر و جنین تا حد زیادی کاهش یافته است.

وی تأکید کرد: خانواده‌ها باید توجه ویژه‌ای به سلامت روان مادران داشته باشند. در صورتی که خانواده حمایت لازم را ارائه نکند، ممکن است مادر مشکل خود را نادیده بگیرد یا آن را انکار کند که این موضوع می‌تواند به تشدید وضعیت و بروز مشکلات جدی‌تر منجر شود. از این رو، پیگیری درمانی منظم و حمایت عاطفی خانواده نقش بسیار مهمی در حفظ سلامت روانی مادر و در نهایت سلامت جنین دارد.

وی­ اظهار کرد: سلامت روان زنان، به‌ویژه در دوران پیش از بارداری، بارداری و پس از آن، نقشی حیاتی در سلامت کلی خانواده و جامعه دارد. زنان، چه شاغل باشند چه خانه‌دار، در فرهنگ ما مسئولیت‌های زیادی را در اداره خانواده بر دوش می‌کشند. با این حال، متأسفانه در بسیاری از خانواده‌ها نشانه‌های مشکلات روانی در زنان نادیده گرفته می‌شود یا جدی گرفته نمی‌شود، که این موضوع می‌تواند تبعات سنگینی داشته باشد.

وی افزود: در ابتدای زندگی مشترک، تغییرات متعدد و گاه پراسترس – از جمله تغییر محیط زندگی، مسئولیت‌های جدید و انتظارات اجتماعی – می‌تواند فشار‌های روانی قابل توجهی بر زن وارد کند. اگر این فشار‌ها به‌موقع شناسایی و مدیریت نشوند، ممکن است زمینه‌ساز مشکلاتی جدی در سلامت روان، مانند اضطراب یا افسردگی شوند.

وی تأکید کرد: در بسیاری از موارد، خانواده‌ها به دلیل ناآگاهی یا ترس از برچسب اجتماعی، از تشویق فرد به دریافت کمک تخصصی خودداری می‌کنند. این نگرانی‌ها – مانند اینکه مراجعه به روانشناس و روانپزشک ممکن است مانعی برای ازدواج یا بارداری باشد – تصورات نادرستی هستند که باید اصلاح شوند. سلامت روان یک زن، پایه‌ای‌ترین شرط برای ایفای موفق نقش همسری و مادری است. هیچ زنی که از نظر روانی آسیب‌دیده باشد، نمی‌تواند آن‌طور که شایسته است از خود یا فرزندش مراقبت کند.

مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در ادامه با اشاره به باور‌های غلط و سنتی رایج در خانواده‌ها گفت: برخی تصور می‌کنند اگر زنی که دچار افسردگی است ازدواج کند یا بچه‌دار شود، حالش بهتر می‌شود. اما این نگاه نه‌تنها اشتباه است، بلکه می‌تواند شرایط او را بدتر کند. بارداری و مادری، با همه زیبایی‌هایش، نیازمند آمادگی جسمی و روانی است و اگر این آمادگی وجود نداشته باشد، این مراحل می‌توانند به‌جای شادی، منجر به آسیب بیشتر شوند.

دکتر شالبافان، خطاب به خانواده‌ها توصیه کرد: در صورت مشاهده نشانه‌هایی، چون غمگینی مداوم، بی‌حوصلگی، تغییر در خواب و اشتها، گوشه‌گیری یا احساس ناامیدی در دختر یا همسر خود، حتماً با نرمی و همراهی او را تشویق به مراجعه به روانشناس و روانپزشک کنید. قضاوت نکنید، حمایت کنید. اولین گام در پیشگیری از آسیب‌های جدی‌تر، پذیرش موضوع و اقدام به‌موقع برای درمان است. سلامت روان، نه‌تنها برای خود فرد، بلکه برای آینده فرزندان و کل خانواده، ضروری است.

وی­ اظهار کرد: خوشبختانه در سال‌های اخیر، با اجرای آموزش‌های عمومی و فعالیت‌های گسترده آگاهی‌رسانی در حوزه سلامت روان، نگرش جامعه نسبت به این موضوع تا حد قابل قبولی بهبود یافته است. این تغییر نگرش منجر به افزایش مراجعه افراد به روانشناسان و روانپزشکان شده است. با این حال، همچنان "انگ" و نگاه منفی نسبت به دریافت خدمات روان‌پزشکی، موجب می‌شود تعداد قابل توجهی از افرادی که نیازمند درمان هستند، از مراجعه خودداری کنند یا با اضطراب و نگرانی جدی به درمان‌گران مراجعه کنند.

وی ادامه داد: امیدوارم با استمرار این روند آگاهی‌بخشی و تقویت نگاه مثبت به موضوع سلامت روان، شاهد افزایش هرچه بیشتر مراجعه مردم به متخصصان این حوزه و به‌ویژه تداوم درمان باشیم.

زیرا صرف مراجعه اولیه، بدون پیگیری و ادامه درمان – چه دارویی و چه غیردارویی – نمی‌تواند اثر مطلوبی بر بهبود وضعیت روانی فرد داشته باشد. درمان مؤثر، نیازمند استمرار، پیگیری و همراهی فرد است.