درخواست انتقال مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی به سازمان حفاظت محیط زیست

به گزارش خبرگزاری صداوسیما حمید ظهرابی معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: اخیرا بیشتر از ۱۶۰ نفر اساتید دانشگاه و متخصصان محیط زیست کشور با رییس جمهوری مکاتبه کردند و با ذکر دلایل متعدد خواستار انتقال مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی از وزارت جهاد کشاورزی به سازمان حفاظت محیط زیست شدند.

وی با بیان اینکه خوشبختانه این موضوع در جلسات مربوط به کمیسیون تخصصی، کمیسیون فرعی و کمیسیون اصلی زیربنایی، صنعت و محیط زیست دولت مطرح شد، توضیح داد: ابتدا دو جلسه کمیسیون تخصصی در این زمینه برگزار شد و خوشبختانه با رای قاطع اکثریت اعضا، انتقال مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی به سازمان حفاظت محیط زیست مورد موافقت قرار گرفت. متعاقبا موضوع در کمیسیون فرعی دولت مطرح شد و در آن کمیسیون نیز با توجه به اینکه تقریبا همگی دستگاه‌ها به‌صورت کتبی موافقت خود را با این انتقال اعلام کرده بودند، نظر کمیسیون تخصصی تایید شد و موضوع به کمیسیون اصلی راه پیدا کرد.

ظهرابی افزود: در این کمیسیون نیز با توجه به توضیحات ارایه شده و نظرات دستگاه‌های مختلف تصمیم گرفته شد، درباره انتقال مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی به سازمان حفاظت محیط زیست در هیات دولت تصمیم گیری شود. در حال حاضر منتظر هستیم این موضوع در جلسه هیات دولت مطرح شود.

وی اضافه کرد: دستگاه‌های مختلف مانند وزارت امور خارجه، معاونت حقوقی ریاست جمهوری، سازمان برنامه و بودجه همچنین سازمان امور اداری و استخدامی از جمله دستگاه‌هایی هستند که به‌صورت مکتوب موافقت خود را با این انتقال اعلام کرده‌اند.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به کنوانسیون تنوع زیستی گفت: کنفرانسی در سال ۱۹۹۲ در پاسخ به نگرانی محیط زیستی در سطح جهان به خاطر افزایش مشکلات محیط زیستی مانند کاهش تنوع زیستی و آسیب‌های وارد شده به محیط زیست در پی تلاش کشور‌ها برای توسعه، با حضور سران کشور‌های جهان در ریودوژانیرو برگزار و در آن تصمیماتی در جهت افزایش توجه کشور‌ها به محیط زیست گرفته شد. یکی از تصمیم‌ها تشکیل کنوانسیونی برای حفاظت از تنوع زیستی ذیل برنامه محیط زیست ملل متحد بود.

وی افزود: این کنوانسیون در سال ۱۳۷۵ در مجلس به پیشنهاد دولت و پیگیری سازمان مطرح شد. در همین سال ایران به کنوانسیون تنوع زیستی پیوست و پس از آن قانون کنوانسیون تنوع زیستی به سازمان حفاظت محیط زیست ابلاغ شد. در آن زمان مرجعیت ملی کنوانسیون‌های بین‌المللی وزارت خارجه بود، چون بخش‌های بین‌المللی دستگاه‌ها از جمله سازمان حفاظت محیط زیست قوی و فعال نبود بنابراین کار‌های تخصصی و فنی را سازمان انجام می‌داد و امور مربوط به مکاتبات و اقدامات دیپلماتیک را وزارت امور خارجه عهده‌دار بود.

ظهرابی اضافه کرد: این شرایط ادامه داشت تا در سال ۹۷ بر اساس مصوبه دولت وقت مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی به وزارت جهاد کشاورزی منتقل شد. این مصوبه یک ایراد اساسی داشت، چون به ماده ۱۱ پروتکل ایمنی زیستی استناد می‌کرد که یکی از پروتکل‌های ذیل کنوانسیون تنوع زیستی است و بر اساس آن مرجعیت کنوانسیون ایمنی زیستی، وزارت جهاد کشاورزی است.

وی درباره اساسنامه ایمنی زیستی گفت: این پروتکل مربوط به استفاده از محصولات تراریخته است که وظیفه جهاد کشاورزی است و به‌درستی تصمیم گرفته شده است که مرجع ملی اجرای این پروتکل وزارت جهاد کشاورزی باشد، اما نکته‌ای که در مصوبه دولت وقت مغفول مانده، تبصره ۳ ماده ۳ قانون ایمنی زیستی است که در این ماده شورایی تحت عنوان شورای ملی ایمنی زیستی پیش‌بینی شده است که وظیفه آن سیاستگذاری درباره برنامه‌های مربوط به ایمنی زیستی و نظارت بر فعالیت دستگاه‌ها در این زمینه است. هسته اصلی این قانون را شورای ملی ایمنی زیستی تشکیل می‌دهد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: قانون ایمنی زیستی، شورای ملی ایمنی زیستی را تعریف، معاون اول رییس جمهوری را به عنوان رییس آن تعیین و وظیفه شورا را سیاستگذاری در زمینه ایمنی زیستی و نظارت بر فعالیت دستگاه‌ها ذکر می‌کند و در ماده ۳ به‌درستی سازمان حفاظت محیط زیست را به عنوان دبیرخانه شورا تعیین می‌کند تا فرادست سایر دستگاه‌ها بتواند بر فعالیت دستگاه‌ها در حوزه ایمنی زیستی نظارت کند.

وی تصریح کرد: جای تعجب است که دولت وقت به این مهم توجه نکرد. اگرچه در ماده ۱۱ از وزارت جهاد کشاورزی نام برده شده است ولی به این نکته توجه نشد که در همان قانون شورایی فرابخشی برای نظارت بر فعالیت‌ها تعیین و سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان دبیرخانه مشخص شده است. در نتیجه در سال ۹۷ به اشتباه مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی از وزارت امور خارجه به وزارت جهاد کشاورزی منتقل شد.

وی با اشاره به انطباق وظایف سازمان حفاظت محیط زیست با حفظ تنوع زیستی تاکید کرد: سازمان حفاظت محیط زیست یک دستگاه حاکمیتی، نظارتی و تنظیم‌گر است و وظیفه دارد فعالیت‌های توسعه‌ای دستگاه‌های مختلف را به‌گونه‌ای مدیریت کند که به توسعه‌ای پایدار منجر شود؛ لذا مراقبت از تنوع زیستی وظیفه یک دستگاه نظارتی و حاکمیتی است این در حالیست که وزارت جهاد کشاورزی یک دستگاه بهره‌بردار تنوع زیستی است و ماموریت اصلی آن تولید غذا و تامین امنیت غذایی است. اگر بهره‌بردار را به عنوان حافظ حفاظت تنوع زیستی قرار دهیم، جای سوال است، چرا که مجری و ناظر یک دستگاه می‌شود.

ظهرابی به تشریح رابطه علم کشاورزی با حفظ تنوع زیستی پرداخت و گفت: علم کشاورزی علم ساده کردن اکوسیستم و علم از بین بردن تنوع زیستی است و با معرفی گونه‌های پربازده که گاهی اوقات در طبیعت گونه مهاجم تعریف می‌شوند مثل تیلاپیا در جهت افزایش تولید، امنیت غذایی و تولید ثروت تلاش می‌کند. این علم با دستکاری ژنتیک مثل تولید محصولات تراریخته به دنبال تولید بیشتر است. محصولات تراریخته از عوامل مخرب تنوع زیستی به شمار می‌رود. در این شرایط حفظ تنوع زیستی در اولویت پایین‌تر قرار می‌گیرد.

وی ادامه داد: بر اساس تعریف کنوانسیون تنوع زیستی، تنوع زیستی سه سطح دارد که شامل تنوع در اکوسیستم‌ها، تنوع در گونه‌ها و تنوع در ژن‌ها می‌شود. ابتدا یک اکوسیستم مرتعی، جنگلی یا تالابی را برای کشاورزی باید تغییر کاربری بدهیم و به زمین کشاورزی تبدیل کنیم. با تغییر کاربری اکوسیستم، تنوع در اکوسیستم را از بین می‌بریم.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: در مرحله بعد بذر محصولی مانند گندم را می‌کاریم. همه گونه‌های جانوری منطقه را برای مبارزه با آفات از طریق استفاده از سموم و گونه‌های گیاهی را با علف‌کش‌ها حذف می‌کنیم. در نتیجه تنوع گونه‌ای را در آن اکوسیستم از بین می‌بریم و تلاش می‌کنیم گونه کاشته شده بیشترین محصول را تولید کنید.

وی ادامه داد: استفاده از ارقامی که موجب بیشترین محصول می‌شوند، یکی از اهداف علم کشاورزی است بنابراین تنوع ژنتیک گونه را به شکلی دستکاری می‌کنیم که به بیشترین بازدهی منجر شود. ژنتیک گونه مورد نظر را هم یکسان می‌کنیم بنابراین در یک فعالیت کشاورزی هم تنوع اکوسیستمی، هم تنوع گونه‌ای و هم تنوع ژنتیک را از بین می‌بریم، چون هدف اصلی تولید محصول است. در نتیجه تولید کشاورزی و حفاظت تنوع زیستی به‌صورت روشنی در تضاد هستند.

ظهرابی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به نهاد متولی کنوانسیون تنوع زیستی در کشور‌های مختلف گفت: کنوانسیون تنوع زیستی ذیل برنامه محیط زیست سازمان ملل فعالیت می‌کند به همین دلیل از ۱۹۶ کشور جهان که عضو کنوانسیون تنوع زیستی هستند، فقط در سه کشور وزارت کشاورزی به تنهایی مسوولیت کنوانسیون تنوع زیستی را برعهده دارد. مرجع ملی ۱۰ کشور به‌طور مشترک وزارت خارجه ودستگاه متولی محیط زیست است، در هفت کشور فقط وزارت خارجه مرجع کنواسیون است. در ۱۱ کشور محیط زیست و کشاورزی یک نهاد است و این وظیفه را برعهده دارد بنابر این مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی ۱۵۹ کشور وزارت محیط زیست آنهاست که در برخی از این کشور‌ها با موضوعات دیگری مانند توریسم و تغییر اقلیم، یک نهاد را تشکیل می‌دهند.

وی در ادامه اظهار کرد: یکی دیگر از دلایل مناسب‌تر بودن سازمان حفاظت محیط زیست برای برعهده داشتن مرجعیت ملی کنوانسیون تنوع زیستی، ساختار این نهاد است. بعد از عضویت ایران در کنوانسیون تنوع زیستی، ساختار سازمان به‌نحوی اصلاح شد که بتواند این ماموریت مهم را به نتیجه برساند. به همین علت معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی راه‌اندازی شده است و دفاتر متعددی در سازمان حفاظت محیط زیست ماموریت پیدا کرده‌اند که در سه سطح اکوسیستم، گونه و ژن از تنوع زیستی محافظت کنند.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: در حوزه «حفاظت از اکوسیستم» دفتر زیستگاه‌ها تعریف شده است که به زیستگاه‌های خشکی و امور مناطق چهارگانه محیط زیستی می‌پردازد. دفتر حفاظت از تالاب‌ها و رودخانه‌ها نیز بر اکوسیستم‌های آبی متمرکز است. دفتر دیگری تحت عنوان دفتر زیست‌بوم‌های ساحلی و دریایی اکوسیستم‌های طبیعی مرتبط با دریا و و سواحل را مدیریت می‌کند. دفتر ارزیابی اثرات زیست‌محیطی تاثیرات فعالیت‌های مختلف بر محیط زیست از جمله تنوع زیستی را بررسی و کنترل می‌کند.

وی افزود: در موضوع «تنوع گونه‌ای» دفتر حفاظت از حیات وحش مشتمل بر چندین گروه در حفظ گونه‌های مختلف فعالیت می‌کند. در زمینه «تنوع ژن» نیز دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی با هدف حفاظت از ژن‌های گروه‌های مختلف گیاهان و جانوران فعال است.

ظهرابی تاکید کرد: با توجه به اینکه دو معاونت محیط زیست طبیعی و دریایی سازمان حفاظت محیط زیست متولی حفاظت از اکوسیستم‌ها و تنوع زیستی کشور هستند، این سازمان جایگاه مناسب‌تری برای برعهده گرفتن مرجعیت ملی کنوانسیون تنوع زیستی است.

وی با بیان اینکه یکی از وظایف سازمان حفاظت محیط زیست، حفاظت از مناطق چهارگانه است، اظهارکرد: در حال حاضر حدود ۱۹.۵ میلیون هکتار از اراضی کشور را در قالب ۳۲۴منطقه تحت مدیریت داریم. سازمان حفاظت محیط زیست از نقاط داغ تنوع زیستی محافظت می‌کند بنابراین بهترین شرایط را برای حفظ تنوع زیستی دارد چراکه پراکنش این مناطق به‌گونه‌ای است که تمام اکوسیستم‌ها و به احتمال بسیار زیاد همه گونه‌ها و ژن‌های وحشی کشور را دربرمی‌گیرد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد:۵۰ درصد از تنوع زیستی دنیا در ۲.۵ درصد از سرزمین واقع شده که نشاندهنده اهمیت بسیار زیاد نقاط داغ تنوع زیستی است؛ لذا مناطق حفاظت شده یکی از کانون‌های اصلی حفظ تنوع زیستی دنیا به شمار می‌آیند و در گزارش‌ها آمده که ۹۲ درصد تنوع زیستی دنیا در مناطق تحت حفاظت دنیا مستقر شده است.

وی با اشاره به قدمت حفاظت از تنوع زیستی در ایران گفت: از دهه ۴۰ مناطق حفاظت شده در ایران تعریف شده و ایران پیشرو در حفاظت است و سطح بسیار وسیعی از آن در مقایسه با بسیاری از کشور‌های منطقه حفاظت می‌شود بنابراین سازمان محیط زیست حفاظت از یک مجموعه تقریبا کامل از نظر تنوع زیستی را برعهده دارد. این سازمان در مناطقی که تحت مدیریت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری است نیز وظیفه نظارتی و حاکمیتی دارد و بر اساس آن باید تنوع زیستی در این مناطق نیز حفظ شود.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: گرچه مساحت مناطق تحت مدیریت سازمان منابع طبیعی بیشتر از مناطق حفاظت شده محیط زیست است، اما تنوع زیستی نسبت مستقیمی با مساحت ندارد. مناطق حفاظت شده به علت نوع پراکنش، در برگیرنده تنوع زیستی کشور هستند. به همین دلیل سازمان محیط زیست موقعیت مناسبت‌تری برای اداره مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی دارد.

ظهرابی در پایان با بیان اینکه یکی دیگر از دلایل برتری سازمان حفاظت محیط زیست برای برعهده داشتن مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی توجه به تصمیم‌های اتخاذ شده در این کنوانسیون است، گفت: در کاپ ۱۵ که در دسامبر ۲۰۲۲ در مونترال، کانادا برگزار شد، توافقنامه‌ای به نام «چارچوب جهانی تنوع زیستی کونمینگ -مونترال» (GBF) به تصویب رسید. ۲۳ هدف تا ۲۰۳۰ برای حفاظت از تنوع زیستی جهان تصویب شده است. با بررسی این اهداف کاملا روشن است که عامل هماهنگی و پیگیری این برنامه‌ها برای دستیابی به اهداف تعیین شده سازمان حفاظت محیط زیست است؛ برنامه‌هایی مثل ایجاد مناطق حفاظت شده، حفاظت از حیات وحش، کنترل آلودگی‌های محیط زیستی، مقابله با گونه‌های مهاجم و مدیریت پسماند. این برنامه‌ها به‌طور کامل در حیطه وظایف سازمان حفاظت محیط زیست است.