آنچه باید از تاثیر آلودگی هوا بر رفاه روانی مردم خوزستان بدانید

به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای استان خوزستان، دکتر سید اسماعیل موسوی اصل گفت: خوزستان یکی از استان‌های پر چالش ایران از منظر آلودگی هوا محسوب می‌شود و وجود منابع صنعتی، میادین نفت و گاز، وقوع مکرّر طوفان‌های گرد و غبار و مشکلات زیست محیطی، این استان را به یکی از مناطقی تبدیل کرده که کیفیت هوای آن به‌شدت تحت تأثیر آلاینده‌هاست. مثلاً در یکی از مطالعات مشخص شده است که متوسط غلظت ذرات معلق PM₂٫۵ و PM₁₀ در این استان بسیار بالا بوده و تحت تأثیر طوفان گرد و غبار است.

وی در تشریح چگونگی تأثیر آلودگی هوا بر احساسات، خلق و خو، اضطراب، افسردگی، انگیزه، کیفیت زندگی روانی و رفتار‌های روان-اجتماعی ساکنان خوزستان اظهار داشت: مطالعات نشان داده‌اند که در این استان به دلیل وقوع مکرّر طوفان گرد و غبار، سهم ذرات معلق بسیار بالاست. در مطالعه‌ای که بازه زمانی ۲۰۱۶–۲۱ را پوشش داده، بیان شده که سهم ذرات PM₂٫۵ نسبت به PM₁₀ در این منطقه حدود ۰٫۳۹ تا ۰٫۴۲ است که نشان‌دهنده غالب بودن گرد و غبار است.

دکتر موسوی اصل ادامه داد: به علاوه، کاهش رطوبت تالاب‌ها و تشدید فرآیند‌های گرد و غبار نیز با افزایش تعداد روز‌های آلوده مرتبط شناخته شده است، بنابراین ساکنان خوزستان در معرض سطح زیادی از آلودگی هوا هستند که مستمراً بر سلامت آنها اثر می­گذارد.

مدیر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت خوزستان مسیر‌های تأثیرگذاری آلودگی هوا بر سلامت روان به شرح زیر عنوان کرد:

اثر مستقیم بر مغز و سیستم عصبی

وی می‌گوید: ذرات معلق و آلاینده‌های هوا می‌توانند از راه استنشاق وارد خون شده و از طریق عروق به مغز برسند و موجب التهاب عصبی، اختلال‌های نوروبیولوژیک و تغییرات در مسیر‌های عصبی شوند. این مسیر می‌تواند منجر به کاهش تنظیم‌پذیری خلق، افزایش اضطراب، احساس خستگی ذهنی و حتی افسردگی شود (اگرچه مطالعات در استان خوزستان دقیق نیستند، ولی در سطح کشور شواهدی وجود دارد). برای نمونه، مطالعه‌ای در ایران نشان داد که در زنان، قرارگیری طولانی-مدت در معرض PM₁₀ و PM₂٫۵ با علائم افسردگی بیشتر همراه بوده است.  

اثر روان‌شناختی و نقش محیط زندگی

دکتر موسوی اصل افزود: زندگی در محیطی که کیفیت هوای آن پایین است، می‌تواند احساسات ناامنی، بی‌قراری، کاهش کنترل بر محیط را افزایش دهد. فرد ممکن است به دلیل آلودگی هوا، فعالیت‌های بیرون از خانه را کاهش دهد، در معرض نور کمتر قرار گیرد یا ارتباطات اجتماعی‌اش محدود شود — که همگی می‌توانند بر خلق و سلامت روان اثر داشته باشند. مطالعه‌ای در ایران نشان داده که کیفیت محیط شهری و شاخص‌های کیفی فضا‌های باز با سلامت روان ارتباط دارد.  

اثر رفتاری و سبک زندگی

وی اظهار داشت: آلودگی هوا ممکن است منجر به فعالیت بدنی کمتر، خواب نامناسب‌تر، افزایش زمان داخل خانه شود که خود اینها عوامل مؤثری برای بروز اختلالات خلقی و اضطرابی هستند. مثلاً اگر هوا بسیار آلوده باشد، فرد ترجیح می‌دهد کمتر بیرون برود، نور طبیعی کافی نگیرد یا احساس کند که محیط بیرون امن نیست، که با کاهش کیفیت زندگی روانی مرتبط است.

مدیر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت خوزستان بیان کرد: اگرچه مطالعات بسیار ویژه و گسترده در زمینه سلامت روان و آلودگی هوا در استان کمیاب است، اما نشانگر‌های زیر می‌توانند به عنوان زمینه‌های نگرانی مطرح شوند:
    •    خوزستان از لحاظ آلودگی هوا در رتبه بالا قرار دارد و وقوع مکرّر طوفان‌های گرد و غبار و آلاینده‌های صنعتی را تجربه می‌کند.
    •    در خوزستان و به‌ویژه شهر‌هایی مانند اهواز گزارش شده‌اند که مردم در بسیاری از روز‌ها با کیفیت هوای بسیار نامطلوب مواجهند.
    •    مطالعات عمومی در ایران رابطه‌ای میان آلودگی هوا و اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و کاهش کیفیت زندگی روانی یافته‌اند (اگر چه نه همیشه با تفکیک استان)، بنابراین می‌توان احتمال داد که ساکنان خوزستان نیز در معرض این تأثیرات به‌دلیل مواجهه بالاتر با آلودگی قرار دارند.

پیامد‌های روان‌شناختی محتمل برای ساکنان خوزستان

دکتر سید اسماعیل موسوی اصل گفت: با توجه به مسیر‌های تأثیرگذاری فوق، می‌توان پیامد‌های زیر را برای سلامت روان ساکنان خوزستان متصور شد:
    •    افزایش شکایات مربوط به خلق پایین، خستگی ذهنی، کاهش انگیزه، کاهش لذت از فعالیت‌های روزمره
    •    افزایش اضطراب، نگرانی درباره وضعیت محیطی، احساس ناتوانی در کنترل شرایط محیطی
    •    افزایش احتمال بروز افسردگی، به ویژه در گروه‌های آسیب‌پذیر مانند کودکان، سالمندان، افرادی با بیماری‌های مزمن
    •    کاهش کیفیت زندگی روانی، کاهش مشارکت اجتماعی، افزایش انزوای اجتماعی به دلیل محدود شدن فعالیت‌های بیرون از خانه در روز‌های آلودگی
    •    تأثیر بر خواب، تمرکز و عملکرد شناختی؛ که می‌تواند به نیت کاهش بهره‌وری، افزایش احساس ناکارآمدی، و تشدید فشار روانی منجر شود.

پیشنهاد‌ها برای مداخلات روان‌شناختی و بهبود وضعیت

وی افزود: برای کاهش تأثیرات روانی آلودگی هوا در استان خوزستان، پیشنهاد‌های زیر کاربردی هستند:
    ۱. آموزش عمومی و ارتقای آگاهی
اطلاع‌رسانی به ساکنان درباره تأثیرات آلودگی هوا بر روان و جسم؛ تشویق به استفاده از منابع خبری معتبر و برنامه‌های پیش‌بینی آلودگی.
    ۲. تقویت مهارت‌های مقابله‌ای روانی
آموزش فنون مدیریت استرس، ذهن‌آگاهی (mindfulness)، تنفس آرام، مدیتیشن و ارتباط با طبیعت داخل منزل در روز‌های آلودگی بالا.
    ۳. حمایت اجتماعی و گروهی
تشکیل گروه‌های حمایتی محلی برای به اشتراک‌گذاری تجربه‌ها، کاهش احساس تنهایی، تقویت مشارکت اجتماعی حتی در شرایط محیطی نامساعد.
    ۴. تغییر سبک زندگی سازگار با شرایط محیطی
تشویق به فعالیت بدنی داخل فضا‌های بسته با تهویه مناسب، رعایت بهداشت خواب، محدود کردن قرارگیری در هوای بحرانی، استفاده از ماسک یا دستگاه‌های تصفیه هوا در صورت امکان.
    ۵. مداخلات سطح سیاستگذاری و محیطی
هرچند فراتر از حوزه روان‌شناسی است، اما توصیه می‌شود مسئولان محلی برنامه‌های کاهش آلودگی، پایش مداوم کیفیت هوا، حمایت از مناطق سبز شهری و منابع تفریحی داخل محل زندگی را تقویت کنند؛ زیرا محیط سالم روان سالم‌تر را تقویت می‌کند.

دکتر موسوی اصل ادامه داد: آلودگی هوا در استان خوزستان، با توجه به شدت و تداوم مساله، نه تنها سلامت جسمانی بلکه سلامت روانی ساکنان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. اگرچه مطالعات خاص و گسترده برای سلامت روان در این استان کم است، اما ترکیب شواهد علمی عمومی و وضعیت محیطی منطقه، بیانگر خطر قابل‌توجهی است. به‌منظور ارتقای سلامت روانی جمعیت، لازم است علاوه بر اقدامات محیطی، مداخلات روان‌شناختی، ارتقای آگاهی، و حمایت اجتماعی به‌صورت هماهنگ اجرا شوند.