محدودیت منابع مالی، عامل کندی اجرای طرح‌های توسعه کشاورزی در خراسان جنوبی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای خراسان جنوبی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان در برنامه میز اقتصاد شبکه خبر گفت: تاکنون ۴۲ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان به سامانه‌های نوین آبیاری مجهز شده که معادل یک‌سوم اراضی استان است.

 

اسفندیاری افزود: سال گذشته حدود دو هزار هکتار آبیاری کم‌فشار، پرفشار و زیرسطحی در استان اجرا شد، اما محدودیت اعتبارات باعث شده توسعه این روش‌ها با کندی پیش برود.

وی با بیان اینکه برای آبیاری کم‌فشار ۲۹ میلیون تومان، برای آبیاری پرفشار ۱۰۲ میلیون تومان و برای آبیاری زیرسطحی ۲۰۰ میلیون تومان به هر کشاورز تسهیلات داده می‌شود گفت: اجرای این روش‌ها بین ۳۰ تا ۶۵ درصد صرفه‌جویی آب و ۴۰ تا ۵۰ درصد افزایش عملکرد به همراه دارد.

 

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان با هشدار نسبت به روند کند توسعه آبیاری نوین گفت: اگر با همین سرعت ادامه دهیم، رسیدن به پوشش کامل آبیاری نوین ممکن است ۲۰ تا ۵۰ سال طول بکشد.

اسفندیاری همچنین از اختلاف چشمگیر عملکرد مزارع سنتی با مزارع دارای آبیاری نوین خبر داد و گفت: در زعفران‌کاری، برخی مزارع ۳ تا ۴ کیلوگرم برداشت دارند، اما در مزارع مجهز به آبیاری نوین این رقم به ۳۰ تا ۴۰ کیلوگرم می‌رسد.

وی با اشاره به برنامه‌های سازگاری با کم‌آبی، توسعه گلخانه‌ها و تغییر الگوی کشت را ضروری دانست و تأکید کرد که تسهیلات کم‌بهره و بلندمدت پیش‌نیاز جدی مشارکت کشاورزان است.

 

عضو هیات علمی دانشگاه بیرجند با اشاره به عدم حمایت کافی از کشاورزان استان و با تأکید بر ضرورت اجرای واقعی نظام آبیاری نوین در خراسان جنوبی گفت: آبیاری نوین بدون آموزش و نظارت مؤثر اجرا نمی‌شود.

یعقوب‌زاده افزود: سال‌هاست درباره باید‌ها صحبت می‌کنیم، اما اجرای آنها بدون حمایت عملی دولت ممکن نیست و کشاورز تسهیلات، آموزش و برنامه تغییر الگوی کشت می‌خواهد که دولت باید کمک کند.

وی با اشاره به کاهش بهره‌وری محصولات کشاورزی استان افزود: در بسیاری از محصولات، بهره‌وری اقتصادی عملاً صفر شده است و هزینه تولید از درآمد بیشتر است. 

یعقوب‌زاده افزایش دما را از عوامل تشدیدکننده بحران دانست و گفت: افزایش یک تا دو درجه دما باعث رشد ۴ تا ۵ درصدی تبخیر و نیاز آبی گیاه می‌شود و نباید تصور کنیم که یک سال بارش خوب، خشکسالی را جبران می‌کند.

 

وی با انتقاد از رها شدن کشاورزان پس از نصب سامانه‌های آبیاری گفت: سیستم‌های آبیاری کم‌فشار و تحت‌فشار در بسیاری از مناطق اجرا شده، اما کشاورز بعد از نصب بدون آموزش، مشاوره و نظارت رها شده است و میلیارد‌ها تومان هزینه شده، اما سیستم درست بهره‌برداری نمی‌شود و کشاورزی که سن بالا دارد یا آشنایی فنی ندارد، نمی‌داند با این تجهیزات چگونه کار کند.

استاد دانشگاه افزود: در حالی‌که تنها شش درصد اراضی استان تحت آبیاری پرفشار است، این روش می‌تواند تا ۴۰ درصد صرفه‌جویی ایجاد کند، اما با این حال حمایت پس از اجرا وجود ندارد.

 

یعقوب‌زاده خواستار فعال‌سازی نقش نظام مهندسی کشاورزی شد و گفت: در حوزه معدن و ساختمان، نظام مهندسی بسیار فعال است، اما در کشاورزی این طور نیست.

وی افزود: بسیاری از متخصصان کشاورزی عضو نظام مهندسی نیستند و از آنها هم دعوت نشده که وارد عرصه خدمت‌رسانی شوند درحالی که این بازوی نظارتی می‌تواند مشکلات بهره‌برداری از آبیاری نوین را برطرف کند.

 

مجری طرح سامانه‌های نوین آبیاری وزارت جهاد کشاورزی نیز به‌صورت تلفنی با شرکت در این برنامه گفت: تنها یک‌سوم اراضی خراسان جنوبی به آبیاری نوین مجهز شده است و محدودیت اعتبارات مهم‌ترین مانع توسعه کشاورزی استان است.

عباسی با بیان اینکه فناوری‌های نوین در جهان قابلیت ارتقای ۷۰ درصدی بهره‌وری را دارند، افزود: سامانه‌های نوین آبیاری اگر درست اجرا و مدیریت شوند، می‌توانند ۳۰ تا ۴۰ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی کنند و بهره‌وری را افزایش دهند.

وی گفت: تا امروز حدود سه میلیون و دویست هزار هکتار از اراضی آبی ایران تحت پوشش این سامانه‌ها قرار گرفته که دو میلیون و هفتصد هزار هکتار آن با حمایت دولت انجام شده و حدود ششصد هزار هکتار نیز توسط مردم بدون دریافت حتی یک ریال تسهیلات اجرا شده است.

عباسی تأکید کرد: زیرساخت فنی برای اجرای سالانه چهارصد هزار هکتار آبیاری نوین در کشور وجود دارد، اما به‌دلیل محدودیت اعتبارات، عملاً سال گذشته کمتر از پنجاه هزار هکتار اجرا شد و امسال نیز پیش‌بینی می‌شود همین مقدار محقق شود.

 

وی در پاسخ به انتقاد‌ها درباره آموزش و حمایت از کشاورزان گفت: آموزش، بخش ضروری بهره‌برداری از این تکنولوژی‌هاست و سال گذشته بیش از ۸۵ هزار نفرساعت آموزش در حوزه آب و خاک برگزار شد، اما حمایت مالی خارج از همین سطح آموزشی وجود ندارد ودولت توان پرداخت تسهیلات بلاعوض بیشتر را ندارد.

مجری طرح سامانه‌های نوین آبیاری وزارت جهاد کشاورزی گفت: کشاورزان، به‌ویژه افراد مسن، برای اجرای عملی این طرح‌ها نیاز به همراهی و نظارت دارند، اما ادامه کار و هزینه‌های آن بر عهده خود بهره‌بردار است و دولت تنها می‌تواند بسته‌های آموزشی و بستر سرمایه‌گذاری را فراهم کند.

عباسی افزود: سامانه‌های نوین برای استان خراسان جنوبی ضروری‌اند، اما بدون تأمین منابع مالی و مشارکت فعال کشاورزان، جهش جدی در پوشش این روش‌ها امکان‌پذیر نیست.

 

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان در ادامه گفت: برنامه استراتژیک آبیاری نوین در خراسان جنوبی تدوین شد ه و نظارت و آموزش به نظام مهندسی کشاورزی واگذار شده است. 

اسفندیاری افزود: مشکل اصلی ما این است که آموزش می‌دهیم، اما حمایت اجرایی کافی صورت نمی‌گیرد و به همین دلیل یک برنامه استراتژیک جامع برای استان تدوین کردیم تا این وضعیت سر و سامان بگیرد.

وی گفت: این برنامه با مشارکت دانشگاه، مرکز تحقیقات، اساتید متخصص، نظام مهندسی کشاورزی و همه ذی‌نفعان طی دو تا سه ماه تهیه شد و در آن وظایف هر دستگاه به‌طور دقیق مشخص شده است. 

اسفندیاری با اشاره به ظرفیت نیروی متخصص در استان گفت: بیش از دو هزار نفر از کارشناسان و فارغ‌التحصیلان کشاورزی استان در نظام مهندسی عضو هستند و ما تصمیم گرفتیم فقط پروانه ندهیم بلکه آنها را واقعاً وارد کار کنیم و چندین تفاهم‌نامه با نظام مهندسی امضا شده تا بخشی از وظایف تصدی‌گری جهاد کشاورزی مانند نظارت بر طرح‌های آبیاری تحت فشار، ارزیابی، نظارت فنی، جذب سرمایه‌گذاری و آموزش‌ها به این مجموعه واگذار شود.

 

یعقوب زاده استاد دانشگاه نیز در ادامه گفت: گلخانه‌ها می‌توانند معادلات کشاورزی استان را تغییر دهند، اما موانع جدی مالی وجود دارد.

وی با بیان اینکه گلخانه‌ها می‌توانند مصرف آب را بین ۴۰ تا ۹۰ درصد کاهش دهند و تولید را تا پنج برابر افزایش دهند، اما فرآیند توسعه آنها در استان بسیار کند پیش رفته است افزود: هزینه احداث هر هکتار گلخانه حدود یک میلیارد تومان برآورد می‌شود و در عمل تنها حدود ۶۵ هکتار از گلخانه‌های استان فعال هستند و بقیه یا به‌خاطر شوری آب یا نبود تسهیلات و مشکلات زیرساختی تعطیل‌اند.

وی تأکید کرد: بدون برنامه‌ریزی منسجم، تسهیلات و تضمین بازار، کشاورز ممکن است پس از دریافت آب صرفه‌جویی‌شده، آن را به افزایش سطح زیرکشت سنتی اختصاص دهد و عملاً صرفه‌جویی محقق نشود.

اسفندیاری رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان هزینه احداث هر هکتار گلخانه را بین ۲۵ تا ۳۰ میلیارد تومان عنوان کرد و گفت: همین میزان سرمایه‌گذاری سنگین یکی از دلایل کندی توسعه گلخانه‌ها در استان است.

 

وی تأکید کرد: اگر قرار است توسعه گلخانه‌ها عملی شود، باید دو مؤلفه اصلی یعنی تخصیص آب و تسهیلات ارزان‌قیمت همزمان تأمین شود و درخواست ما این است که حداقل ۱۰ درصد از آب صرفه‌جویی‌شده در تعادل‌بخشی حدود ۱۶ میلیون مترمکعب برای نهضت گلخانه‌ای اختصاص یابد که در این صورت بیش از هزار هکتار گلخانه در استان قابل اجراست.

اسفندیاری افزود: ما در حال پیگیری طرحی برای گلخانه‌های کوچک‌مقیاس اقلیمی هستیم تا با هزینه کمتر احداث شوند و به منابع آب، گاز و انرژی کمتری نیاز داشته باشند.

 

مدیرکل دفتر گلخانه ها، گیاهان دارویی و قارچ خوراکی وزارت جهاد کشاورزی هم در ارتباط تلفنی گفت: خراسان جنوبی برای توسعه گلخانه‌ها نیاز به بازنگری جانمایی، تأمین انرژی و مدل‌های کم‌هزینه دارد.

فتاحی‌فر افزود: در حال حاضر ۲۸ هزار هکتار گلخانه در کشور در حال احداث و بهره‌برداری است که از این میزان، ۱۹ هزار و ۵۰۰ هکتار فعال بوده و سالانه سه و نیم میلیون تن محصول تولید می‌کنند. 

وی با اشاره به سهم خراسان جنوبی گفت: سهم استان حدود ۷۰ هکتار گلخانه فعال است؛ رقمی که نسبت به استان‌های پیشرو چندان چشمگیر نیست، اما در برنامه‌های توسعه‌ای و تکلیف برنامه هفتم برای رسیدن به ۱۰ میلیون تن تولید گلخانه‌ای، ظرفیت استان کاملاً لحاظ شده است.

 

فتاحی‌فر درباره کندی اجرای تفاهم‌نامه سال ۱۳۹۸ که خراسان جنوبی را برای توسعه ده‌ها هزار هکتار گلخانه هدف‌گذاری کرده بودگفت: 

بخش زیادی از جانمایی‌های گذشته، به‌دلیل تغییرات اقلیمی و مشکلات تأمین آب، برق و انرژی، امروز قابل اجرا نیست و نیازمند بازبینی کامل است. 

مدیرکل دفتر گلخانه ها، گیاهان دارویی و قارچ خوراکی وزارت جهاد کشاورزی تأکید کرد: در برخی مناطق کشور، ناترازی گاز و محدودیت سوخت باعث شده وزارت نفت تنها اجازه احداث گلخانه در نقاطی را بدهد که زیرساخت انرژی مهیا باشد و این موضوع در خراسان جنوبی نیز صادق است و بخشی از کندی توسعه به همین دلیل است.

 

فتاحی‌فر درباره هزینه‌های سنگین احداث گلخانه نیز گفت: در خراسان جنوبی باید دو مسیر شامل احداث شهرک‌های گلخانه‌ای با تأمین زیرساخت از سوی دولت و واگذاری به کشاورزان همراه با تسهیلات کم‌بهره و توسعه گلخانه‌های اقلیمی کم‌هزینه که با سرمایه‌گذاری ۳ تا ۵ میلیارد تومان در هکتار قابل اجراست و در دوره‌هایی از سال با تکیه بر شرایط آب‌وهوایی، هزینه انرژی را به‌طور قابل توجهی کاهش می‌دهد را اجرا کنیم.

 

جعفری از دیگر اساتید دانشگاه هم گفت: خراسان جنوبی نیازمند اعتبارات ویژه برای آبیاری نوین و توسعه گلخانه‌هاست.

وی افزود: واقعیت این است که استان خراسان جنوبی میانگین ۲۶ درصد دارد، در حالی که میانگین کشور ۴۰ درصد است و این یعنی استان تا کنون توجه کافی دریافت نکرده نیازمند رسیدگی فوری و تخصیص منابع بیشتر است.

جعفری با تأکید بر اهمیت کشاورزی برای معیشت مردم استان افزود: استان‌های کم‌آب مانند خراسان جنوبی که معیشت مردم به کشاورزی وابسته است، باید با توجه ویژه دیده شوند و اعتبارات باید به سمت این استان‌ها هدایت شود تا بتوانیم بهره‌وری آب را افزایش دهیم.

وی گفت: اعتبارات اجرای سیستم‌های نوین آبیاری در خراسان جنوبی در سطح بالای کشور قرار گیرد تا سازمان جهاد کشاورزی استان بتواند از نیرو‌های متخصص و کاردان خود برای اجرای این طرح‌ها بهره‌مند شود.

جعفری همچنین به موضوع توسعه گلخانه‌ها اشاره کرد و گفت:

مسئله دیگر این است که در استان ما هیچ ردیف اعتباری مستقلی برای گلخانه‌ها وجود ندارد و بدون این ردیف اعتباری، توسعه گلخانه‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود.

جعفری درباره راهکار‌های عملی برای بهبود مدیریت منابع آب استان افزود: عامل محدود کننده توسعه کشاورزی استان، آب است و وقتی تعادل‌بخشی انجام می‌شود و سهم هر کشاورز مشخص می‌شود، کشاورز می‌تواند میزان صرفه‌جویی آب خود را آزادانه مدیریت کند.

وی گفت: بدون تخصیص اعتبارات ویژه برای آبیاری نوین و گلخانه‌ها و بدون اجرای بازار آب داخلی، استان خراسان جنوبی نمی‌تواند به اهداف خود در بهره‌وری کشاورزی و توسعه پایدار دست یابد.